.JPG)
Lúa rẫy là tinh hoa của núi rừng
Hai năm trước, lúc ghé xã Kon-Rơ-Wa nằm bên dòng sông Đắk Bla thuộc vùng ven TP.Kon Tum, tôi may mắn được đắm chìm trong không gian của lễ bỏ mả, nghi lễ mà thân nhân của người quá cố sau nhiều năm chuẩn bị đã thết đãi dân làng và người chết. Sau lễ nghi trọng đại này, từ đây người sống không còn liên hệ gì với người chết, từ đây người chết chính thức sống trong thế giới của các hồn ma tổ tiên, một thế giới ngược với đời sống thực tại, ví như cây đâm rễ lên trời, ngọn chúi xuống đất…
Những ngày sống giữa buôn làng Ba Na, chúng tôi được thưởng lãm tinh hoa ẩm thực để rồi cảm nhận được mỗi khoảnh khắc, mỗi một món ăn là mỗi một trải nghiệm kỳ thú với tộc người anh em chân tình, hào sảng miền sơn cước!
Lần ấy, lễ bỏ mả mà tôi tham dự là của ông K’te, mất 5 năm trước. Vì là lễ nghi lớn nhất đời người, phần vì gia đình ông K’Te có điều kiện kinh tế khá giả nên các con cháu của cụ K’te làm lễ lớn lắm. Họ mổ trâu, bày la liệt những ghè rượu quý được ủ từ lúa rẫy và các loại rễ cây rừng có vị thuốc... đãi làng.
Thuốc để ăn của người Ba Na, theo lời bỏ nhỏ của cụ Y Blắk và ghi nhận của một số nhà dân tộc học thì có 2 thứ: “Thuốc thái nhỏ bỏ vào nồi, rang cho khô, bỏ vào cối đâm cho tơi mềm, lúc ăn lấy thuốc nhét vào giữa môi dưới và hàm răng mà ngậm một hồi lâu mới nhổ ra. Có người vót cây le (họ tre-PV) thành bùi nhùi nhét vào dưới đáy ống điếu ở trên bỏ thuốc hút. Khi hút bao nhiêu nhựa thuốc đều dính vào bùi nhùi, sau lấy ra ngậm”.
Để nấu bữa cơm gạo kon, chị Siu K’len cho biết sau khi gặt về, lúa được giã, xay rơi vỏ, lại giã một lần cho rơi cám. Qua những công đoạn ấy, gạo kon khi nấu không cần phải vo: “Gạo kon hay gạo kring, gạo cơke muốn nấu ngon cho vào ống lồ ô, đổ nước đầy ống rồi đặt trên lửa khi nào nước cạn thì cơm chín” – Siu K’len, cho biết.
Qua trò chuyện, các già làng nói, trước đây người Ba Na thường nấu cơm với ống lồ ô, nhưng sau vì rừng bị xâm hại, cây lồ ô bị chặt nhiều, muốn có phải vào sâu trong rừng khá vất vả và nguy hiểm; bây giờ tục nấu cơm canh bằng ống lồ ô chỉ còn dùng khi làng có lễ hội, để dân làng có dịp ôn lại những lễ nghi truyền thống.
Chẳng cần cá thịt, chỉ cần cơm lúa rẫy chấm với muối lá é (một loại lá rừng có vị thơm đặc biệt - PV) cùng ớt hiểm cũng giúp thực khách ăn đến no bụng mà vẫn còn cảm giác thòm thèm. Sẽ rất tuyệt nếu được dùng thêm các loại rau dền, rau má luộc với muối hay bí đao nấu chín trộn mè, hay bột bắp gói lá dầu nấu chín…
Những món ngon có một không hai
Trong thực đơn ẩm thực của người Ba Na, có thể chia làm 2 trường phái, thực vật và động vật. Động vật mà người Ba Na thường dùng chẳng khác gì người anh em ở đồng bằng như gà, heo, dê, trâu, bò, chó..., nhưng được chế biến khác lạ. Khi làm thịt gà, người Ba Na không có kiểu cắt cổ, trụng nước sôi để nhổ lông rồi moi ruột đem đi rửa nước, mà đập chết, thui lông.
Tôi chưa có cơ hội thưởng thức món thịt gà được chế biến theo phong cách lạ lẫm trên nhưng đã có cơ hội mục kích quá trình xả thịt heo chế biến món ăn mang phong cách khác biệt với miền xuôi của tộc người Ba Na anh em hào sảng.
Người Ba Na làm thịt heo cũng không có kiểu thọc huyết mà đập chết rồi đem thui, dùng dao là cật tre mỏng như lưỡi dao cạo sạch, tiếp đó mang con vật ra sông suối rửa sạch trước khi mổ bụng. Tiếp đến là công đoạn xả thịt, bộ lòng gồm gan, tim, cật, lá lách và ruột rửa xong sẽ được bỏ chung vào nồi nấu món klơm klak - được gọi là món gan ruột.
Thịt được chế biến trộn với lá me đâm nát cùng muối gọi là món năm jăm hay món adrih (trộn với bắp và hành ngò cùng ớt)… Riêng phần sườn được bóp với muối ớt, hành, gừng, riềng, lá é đem hơ lửa (để cạnh lửa chứ không nướng trực tiếp)…
Người Ba Na không có khai niệm dùng “mộc tồn” ăn kèm mắm tôm, lá mơ, củ riềng và sả… như người miền xuôi. Già Y Dok, ở gần cầu treo Kon-Rơ-wa tiết lộ rằng theo tín ngưỡng của tộc người, vì chó là con vật ô uế nên không được nấu thịt trong nồi và trong khuôn viên làng vì sợ thần lúa bỏ chạy. “Muốn ăn thịt chó, phải đem ra ngoài rừng làm thịt, nấu thịt trong ống lồ ô. Ăn xong mới được về làng” - già Y Dok nói.
Với dơi và chuột, cư dân miền sơn cước xa xôi cách trở nhất Tây nguyên làm thịt bằng cách thui lông, bằm cả thịt với bộ lòng rồi đem nấu cháo. Với nhái, các bà, các chị bỏ cả bầy vào nồi nấu với muối cùng vài loại củ hay phơi khô rồi giã nhuyễn nấu với cà đắng nêm muối cùng lá é. Cóc sau khi lột da, bỏ ruột gan sẽ được nướng rồi xé trộn với đọt măng le hay gói lá dầu (một loại lá rừng có vị ngọt) nướng rất tuyệt hảo.
Những món ăn của người Ba Na đậm đà, đẫm hương vị núi rừng, đong đầy tình cảm, sự phóng khoáng và chiều sâu tâm hồn, thực sự là tinh túy của đại ngàn, của một thuở hoang sơ đáng để chúng ta khám phá.
Theo Xã Luận
Du lịch, GO!
Chia sẻ bài này
Độc đáo ẩm thực của người Ba Na
4/
5
Oleh
Unknown
